Ontdek hoe complex de uitdaging van Blijvend Veilig is. We laten zien hoe de nieuwe werkwijze in de praktijk werkt. Met echte verhalen, want samen echt anders werken gaat met vallen en opstaan.
Anne en Tim, een stel van in de dertig, zet met oplopende ruzies de wijk op stelten. Er is iets aan de hand waardoor het dit stel niet lukt om de vrede te bewaren. Dit, tot grote frustratie van de wijkagent en betrokken hulpverlening. Er wordt een consult aangevraagd bij Blijvend Veilig en de conclusie van het gesprek is dat zij zullen kijken wat het patroon van geweld in stand houdt en hoe dit patroon te doorbreken. ‘Een blijvende verandering realiseren is lastig. Dat zijn de situaties waar ik warm voor loop’, vertelt Sharmyla, dus ging ik erop af.’
Meer informatie op een rij
‘Door een tijdlijn te maken van wat er zich al had voorgedaan en welke hulp eerder was ingezet zag je meteen dat het ging om een hardnekkig patroon. De wijkagent schrok ervan hoe vaak ze uit zijn gerukt, 157 mutaties stonden in hun systeem. De eerdere acties vanuit Veilig Thuis en de ingezette hulpverlening maakte het overzicht nog completer. ‘Je zag hoe hard er van alle kanten werd gewerkt om dit stel te helpen, maar inzetten op het patroon van geweld is iets anders dan handelen op elk geweldsincident. Daarnaast was het geweld heel heftig. Zoals de slaande ruzie waarin Anne met een gebroken oogkas naar het ziekenhuis werd afgevoerd, Tim die een diepe snijwond aan zijn hand opliep toen Anne zich met een mes verdedigde, de spullen van Tim die door Anne tierend over het balkon op straat werden gesmeten, wurgsporen om de nek van Anne na de zoveelste ruzie. En telkens de ontkenning als het moment van het doen van aangifte er was. ‘Na een tijdelijk huisverbod en de inzet van relatietherapie zag je dat zij weer de relatie oppakten. De kans dat dit helemaal in een drama zou aflopen leek alleen maar groter geworden.’
Het stoppen van het directe geweld
Ik nodigde ze uit om hun kant van hun relatie en wie ze zijn met mij te delen. Niet om te onderzoeken, want in dat woord zit een lading van beschuldigen en mogelijke sancties, maar om samen goed te kunnen begrijpen wat er aan de hand was. Nu alles op een rij stonden, schrokken ze zelf ook. Naast alle nuances die werden aangedragen erkenden ze ook dat dit moest stoppen. In de eerste stap maakten we daarom een veiligheidsplan en afspraken hoe we de volgende keer dat er een conflict zou ontstaat konden voorkomen dat het zou escaleren. Maar daar konden Tim en Anne zich met regelmaat niet aan houden. Zij hadden mij in deze fase nodig om ervoor te zorgen dat zij de afspraken na konden komen.’
'Nu alles op een rij stonden, schrokken ze zelf ook'.
Het onderliggende patroon in beeld
In de gesprekken werd ook duidelijk en gaandeweg bespreekbaar dat beide verslaafd zijn aan methamfetamine en alcohol. Ze hebben meerdere keren geprobeerd af te kicken maar zonder succes. ‘De verslaving heeft met name bij Anne haar sporen achtergelaten: zonder nog een normale tand in haar mond zag ik een schim van wat ooit een aantrekkelijke vrouw moet zijn geweest. Nadat ik veel meer over hun levens ben gaan uitvragen, met geduld en in hun tempo, zijn zij mij gaandeweg echt gaan vertrouwen. Het werd helder dat onder de verslaving van beide een heel verhaal lag van heftige gebeurtenissen in hun tienerjaren, onverwerkte trauma’s en een laag gevoel van eigenwaarde.’ Het patroon dat zowel Anne en Tim delen is de angst om oude trauma’s aan te gaan, ze zijn onzeker en voelen zich niet begrepen door de wereld. Vanuit Anne haar onzekerheid kiest zij voor mannen die dominant zijn, om vervolgens veel te accepteren in een relatie. Tim kiest vanuit zijn onzekerheid voor vrouwen die kwetsbaar zijn. Op het moment dat zijn partner mondig wordt en uit de slachtofferrol komt, wordt zijn onzekerheid nog verder versterkt en reageert hij hierop agressief.
‘In eerste instantie waren ze beide heel erg boos toen ik dit patroon op tafel legde. Ik was na dat gesprek niet meer welkom, maar gaf ze mee dat ze mij wisten te vinden als ze mijn hulp wilden om dit in de kern aan te gaan pakken. Ik vond dit zelf ook spannend, gewend als ik ben om zaken in de hand te nemen. Ik besefte alleen dat ze dondersgoed begrepen dat de onderliggende problemen de kern waren en dat zij de consequenties van het doorbreken van het patroon zelf moesten accepteren.’
Een nieuw gebit
‘Na een poosje belde Anne mij in tranen op dat zij hadden gedacht het zelf op te kunnen lossen. Een week eerder was het echter weer helemaal mis gegaan en waren er rake klappen gevallen. Ze vroeg me of ik wilde komen praten, want dit lukte ze niet alleen. We maakten een nieuw veiligheidsplan en Tim zou de komende maanden bij zijn broer gaan wonen. De eerste stap was het regelen van een nieuw gebit voor Anne, omdat dit belangrijk was in de stappen naar het herstellen van haar gevoel van eigenwaarde. Ik doe wat nodig is om het patroon te doorbreken. Als zij dit als de eerste stap nodig heeft om sterk genoeg te worden om haar trauma aan te gaan is dat uiteindelijk een kleine moeite. Ondertussen was Anne gestart in een gecombineerde behandeling op haar verslaving en onderliggende trauma’s. Ze had een hele goede match met haar behandelaar en ik zag haar steeds meer in haar eigen kracht komen. Het is mooi om die stappen te zien! Ik nam ondertussen een beetje afstand, want dit liep ontzettend goed en dan kan ik weer een stap terugdoen. Wetende dat ze mij zou weten te vinden als ze een vraag had.
'Het regelen van een nieuw gebit was een belangrijke stap.'
Geslaagd en niet geslaagd
Het huiselijke geweld in het leven van Anne is sindsdien gestopt en ik denk dat we met recht kunnen spreken van een blijvende verandering. Ze heeft haar relatie met Tim verbroken. Nu haar zelfbeeld steviger is zal ze in de toekomst een partner kiezen die hierbij past. In de kern was zij een gevaar voor zichzelf, doordat ze keer op keer onveilige partners uitzocht. Het heeft in totaal 9 maanden gevraagd om op dit punt te komen. Mijn vasthoudendheid in het aangaan van het patroon en niet alleen de symptomen van geweld en verslaving heeft geholpen.
‘Ik heb veel pogingen gedaan om ook Tim te bewegen om de hulp te aanvaarden. Hij is kwaad dat zijn relatie stuk is gegaan door de hulpverlening. Omdat er geen sprake meer is van huiselijk geweld en Tim al het verdere contact weigert zijn mijn mogelijkheden uitgeput. De kans dat Tim een nieuwe “Anne” vindt en dat we hem ergens weer tegenkomen in een patroon van huiselijk geweld acht ik hoog.’
‘Binnen Blijvend Veilig moeten we meer wegen gaan vinden om ook degene die de meeste agressie laat zien te helpen in het doorbreken van zijn patroon. Het zou mooi zijn als ik meer formele instrumenten zou krijgen om Tim te bewegen tot de hulpverlening die hem zou helpen om het geweld van zijn kant te stoppen. Dan kan ik doorgaan tot ook bij hem het muntje valt en zo voorkomen dat hij ook in een volgende relatie zijn partner weer gaat mishandelen.’
Twee jaar geleden, om 02.00 uur in de ochtend besloot Sarissa (16) haar huis te verlaten. Het liep al tijden niet lekker thuis, het was er niet meer veilig. Zo ook deze nacht toen ze na een ruzie met haar moeder zo boos werd dat ze een baksteen op de auto gooide en met de auto van een vriend naar Amsterdam vertrok. ‘Gelukkig kon ik terecht bij een tante, daar heb ik ongeveer twee maanden gewoond. Maar ik wilde heel graag weer naar school. Omdat mijn moeder mij als vermist had opgegeven werd ik gezocht door de politie. Dus besloten mijn tante en ik dat het beter was om onszelf te melden’, vertelt Sarissa.
Eén keer verhaal doen
De politie verwees Sarissa direct door naar Veilig Thuis waarna gezinsmaatschappelijk werkers van Blijvend Veilig met haar in gesprek gingen. Omdat in Blijvend Veilig alle partijen in de jeugdbeschermingsketen met elkaar samenwerken, vanuit één team en werkwijze, hoefde Sarissa haar verhaal maar één keer te doen.
Sarissa: ‘In mijn gesprekken met de gezinsmaatschappelijk werkers vertelde ik wat ik had meegemaakt thuis en wat mijn toekomstdromen zijn. Ze gingen in gesprek met mijn ouders en familie, maakten samen met mij een plan en gingen direct voor mij op zoek naar een veilige plek om te wonen. Na een week kon ik al begeleid gaan wonen bij een open instelling in de stad. Ook gingen we samen op zoek naar een school die goed bij mij past. Dat is gelukt, ik zit nu in 4 Havo.’
Bij de instelling heeft Sarissa een eigen kamer en maakt ze gebruik van een gezamenlijke woonkamer en badkamer. Sarissa: ‘Elke week krijgen we geld voor boodschappen en als je op zondag je kamer hebt opgeruimd krijg je 10 euro zakgeld.’
Voogdij voor Blijvend Veilig
De gezinsmaatschappelijk werkers hebben zo vaak als nodig, soms wel elke dag, contact met Sarissa. Dan praten ze over hoe het gaat, over haar cijfers op school en of ze nog iets nodig heeft. Ze hebben inmiddels een hechte band gekregen en zien elkaar geregeld. Er is contact met de familie en soms slaapt Sarissa een nachtje bij haar moeder. Gedurende het traject werd duidelijk dat het beter zou zijn als Sarissa onder voogdij zou komen te staan. Vanuit Blijvend Veilig is dit onderzocht en verzocht aan de rechtbank. Sinds januari 2021 heeft Blijvend Veilig de voogdij over Sarissa.
'Ik ben trots op waar ik nu sta.'
‘Door wat ik heb meegemaakt voel ik me anders dan anderen maar zeker geen buitenbeentje. Als ik iets wil moet ik er meer moeite voor doen’, vertelt Sarissa. Ze wil na de Havo graag haar propedeuse Rechten aan het hbo halen om vervolgens daarna naar de universiteit te gaan. En ze kijkt uit naar een eigen studio die, als ze er klaar voor is, beschikbaar is binnen de huidige instelling.
‘Ik heb de afgelopen jaren geleerd dat het helpt als je praat over wat je hebt meegemaakt. Dat wil ik anderen ook meegeven. Praat erover als je thuis wordt mishandeld. Daar hoef je je niet voor te schamen. Ik ben trots op waar ik nu sta en blijf praten’.
‘Anja (40) is al heel haar leven slachtoffer van huiselijk geweld en misbruik. Op haar twaalfde verhuisde ze met moeder naar een Blijf-van-mijn-lijfhuis. Ze vertrouwt dan ook niemand, behalve haar moeder. Dat nou net die relatie momenteel ook niet goed is, maakt het leven voor Anja niet makkelijker.’ Vertelt Femke, gezinsmaatschappelijk werker bij Blijvend Veilig.
Gezin zonder kinderen
Anja is al tien jaar samen met Wesley. Het stel heeft samen geen kinderen. Toch is Blijvend Veilig betrokken. ‘Ik ben samen met mijn collega Iris begin dit jaar bij dit gezin betrokken in samenwerking met de politie en Veilig Thuis. Op dat moment had het stel net te horen gekregen dat ze volgens de TRAP aanpak uit huis werden gezet. De reden was dat de ruzies tussen Wesley en Anja voor zoveel overlast hadden gezorgd in de buurt dat de gemeente geen andere uitweg zag dan ze uit hun omgeving weg te halen’.
'De buurt had overlast door de explosieve ruzies'
Relatie vol geweld
Femke ontdekt dat het stel al jaren vast zit in een heftige relatie met veel geweld. De ruzies zijn zo explosief dat er door omwonenden tientallen meldingen zijn gedaan bij politie en Veilig Thuis. Jarenlang is er dan ook hulpverlening aangeboden, maar daar hadden Wesley en Anja geen oren naar. ‘Het verschil tussen een gezin mét kinderen of zonder, is dat er bij twee volwassenen geen manieren zijn om ze te dwingen tot hulpverlening tenzij ze een ernstig gevaar vormen voor zichzelf of een ander. Wanneer twee volwassenen elkaar in de haren vliegen maar ervoor kiezen bij elkaar te blijven en geen hulp te aanvaarden, houdt het al snel op.’ De inzet van Blijvend Veilig is echter niet de zoveelste vergeefse poging tot hulp. ‘Anders dan in de reguliere hulpverlening hoeft er bij ons geen hulpvraag te zijn. En laat dat nou net de reden zijn waarom alle instanties hun handen van het stel hebben afgetrokken. Maar dat er geen hulpvraag is, betekent niet dat er geen hulp nodig is. Bij Blijvend Veilig krijgen we de ruimte om juist in dit soort gezinnen vasthoudend te zijn.’
We zouden niet opgeven
‘De eerste keer dat we aanbelden bij Anja moest ze weinig van ons weten. Ik heb heel duidelijk uitgelegd wie ik was en waar ik voor kwam. Ze hebben recht op duidelijkheid, en dat is dat we ons grote zorgen maken. Ik gaf haar aan dat ze met ons in gesprek kon gaan of niet, maar dat we sowieso terug zouden komen. Het duurde even, maar na een poosje realiseerde Anja zich dat wij niet op zouden geven en werden we binnengelaten. Het was het begin van een vertrouwensrelatie die we langzaam maar volhardend met ze hebben opgebouwd.’
In dit gezin is van alles aan de hand. Natuurlijk de uithuiszetting die net voor de komst van Blijvend Veilig was aangekondigd. Anja hecht veel waarde aan haar huis. Het is er altijd opgeruimd en schoon. Ze houdt van plantjes en haar huis en tuintje staan dan ook vol met stekjes. Het idee dat ze haar boeltje zou moeten pakken en niet wist waar ze terecht zou komen bracht enorm veel spanning met zich mee. Bovendien kampt het stel met grote schulden. Schuldhulpverlening en bewindvoering waren eerder al wel eens ter sprake gekomen, maar al bij het invullen van de papieren hiertoe liep het mis. ‘Dit gezin wordt echt overvraagd door systemen. De vragen die door schuldhulpverlening werden gesteld begrepen ze helemaal niet. De reactie was ‘laat maar’ en daarmee was een zoveelste poging tot hulp afgedaan.’
Buffer
Femke realiseert zich dat de complexe problematiek van Anja en Wesley niet aangepakt kan worden zolang er zoveel stress is. ‘Eérst moeten we zorgen dat er stabiliteit komt. Hoe moet je ooit gaan werken aan trauma’s uit je verleden als je wakker ligt van schulden en problemen die je vandaag en morgen bezighouden?’ Met het vertrouwen dat ze inmiddels hadden gewonnen konden ze opbouwend met ze aan de slag. ‘Allereerst hebben we sámen met hen de schuldhulpverlening in gang gezet. We vormden de buffer tussen het gezin en de instanties en vulden samen met hen alle papieren in. Meerdere keren heb ik me verbaasd over de moeilijkheid maar ook de onzinnigheid van veel verplichtingen en ik snapte maar al te goed dat ze eerder waren afgehaakt. Zo vroeg de gemeente om een uittreksel van de basisadministratie om de uithuiszetting te regelen. Daarvoor moesten ze nota bene betalen. Dertig euro per persoon om een papiertje op te vragen bij de instantie die deze zelf in bezit had voor een uithuiszetting waar ze door diezelfde gemeente toe gedwongen werden! Je verzint het niet… Ook voor ons was niet alles eenvoudig, maar ik wist waar ik hulp kon vinden.’
‘Ook sprak ik met de gemeente over de nieuwe woning. Het beleid is dat mensen geen voorkeur mogen opgeven voor de woning waar ze naartoe gaan. Logisch, zou je denken, ze hebben het zelf immers te bont gemaakt. Maar wie is er bij gebaat dat zo’n gezin ergens terecht komt waar ze nog ongelukkiger worden? Uiteindelijk leidt dat tot problemen die dan toch weer opgelost moeten worden. Op termijn is het dus veel efficiënter en goedkoper om, waar mogelijk, wel rekening te houden met de leefvoorkeuren van een gezin. In dit geval heb ik gepleit voor een huis met een tuintje.’
Soms is er meer tijd nodig
Na een half jaar lijkt de relatie rustiger te verlopen. ‘We hebben Wesley geadviseerd zich bij Anja uit te laten schrijven. Dat was natuurlijk een heel moeilijke boodschap. Vooral voor Anja, die zich geen leven zonder hem kan voorstellen. Maar de afhankelijkheid in deze relatie zit hun herstel in de weg. Voor Wesley omdat hij nergens anders naartoe kan als de spanningen oplopen. Voor Anja omdat ze financieel en emotioneel volledig op hem is aangewezen. Als hij ergens anders zou wonen zou zij recht krijgen op een uitkering en kunnen ze samen met letterlijk meer ruimte en afstand gaan nadenken over hoe ze hun relatie willen voortzetten. Toch blijkt dat voor deze moeilijke beslissing meer tijd nodig is. Het is aan ons om ondertussen de risico’s beheersbaar te houden’.
'De afhankelijkheid in hun relatie zit herstel in de weg.'
Op de goede weg
Wanneer de andere woning beschikbaar is, het stel verhuisd is en het schuldsaneringstraject is geaccepteerd, komt voor Anja het moment dat ze met GGZ haar trauma’s en daaruit voortkomende persoonlijkheids problematiek aan kan pakken. Wesley staat inmiddels open voor een training rouwverwerking. Het aantal meldingen over huiselijk geweld is afgenomen. ‘We zijn er nog niet. Maar Anja en Wesley zijn op de goede weg. Ons volgende doel is dat ook de relatie tussen Anja en haar moeder wordt hersteld. We laten ze pas los als we zien dat de veiligheid blijvend is. We hebben er alle vertrouwen in dat ze dit gaat lukken.’
Vanuit de thuiszitters aanpak kreeg Blijvend Veilig de vraag voorgelegd om mee te helpen om Kris weer naar school te krijgen. En om hem daar dan ook te houden, want dat was eerder niet gelukt. ‘Het eerste wat ik mij realiseerde is dat dit een relatief eenvoudige vraag lijkt. Maar er vaak veel meer aan de hand blijkt te zijn,’ vertelt Mare.
Alle informatie op een rij
‘Op de bank zat een fragiele, jonge puber die ondanks mijn pogingen nauwelijks contact maakte. Dapper probeerde hij een onverschillige houding aan te nemen, maar hij vond het duidelijk heel spannend. Ik paste mijn ambities in dit eerste gesprek daarop aan. Eerst maar zien hoe ik hem meer op zijn gemak krijg, dacht ik. Kris was over één ding heel duidelijk: ‘Ik ga niet meer naar school, nooit meer’. Deze jongen had zijn ouders, de school, het Ouder- en Kindteam en de al ingezette hulpverlening in drie jaar tijd tot wanhoop gedreven.’ Door alle informatie op een rij te zetten en met iedereen in gesprek te gaan werd al vrij snel duidelijk dat er inderdaad veel meer aan de hand is dan alleen de schooluitval.
'Het patroon werd nooit echt aangepakt.'
‘In twaalf jaar tijd was er een hele rij aan zorgsignalen en hulpverlening. Lichte en zwaardere opvoedondersteuning voor moeder, speltherapie voor Kris en zijn zusje, kinderen uit de knel tijdens de scheiding, een poging tot systeemtherapie met de ouders, preventieve inzet van een jeugdbeschermer tijdens de scheiding en ambulante hulpverlening vanuit de thuiszittersaanpak... Ook zag ik dat in de laatste zes jaar vier meldingen bij Veilig Thuis waren gedaan.’
Patroon nooit in beeld
‘Als je de complete film over 12 jaar maakte zag je hoe naïef wij als systeem rondom dit gezin elke keer weer opnieuw waren begonnen. Het patroon werd enkel aan de oppervlakte aangepakt. Ik zag naast de zich herhalende hulpverlening een patroon van huiselijk geweld die er ook niet om liegt. Het begon met hoogoplopende ruzies waarbij moeder bij een melding op blote voeten zonder jas gillend naar buiten liep, waarop de buren melding deden bij de politie. Tot aan een afranseling van moeder die zich bij de Eerste Hulp melde met een bloedneus en een blauw oog. Moeder zou aangifte doen en trok dit vervolgens weer in.’ Ook na de scheiding zijn er veel spanningen en conflicten. Het hele gezin draagt sporen van het huiselijk geweld met zich mee. De hulp werd toch afgesloten omdat de moeder niet meer wil en de situatie als ‘goed genoeg’ werd betiteld.
Het onderliggende patroon in beeld krijgen
‘Ik heb de dynamiek aan de oppervlakte in beeld gebracht en een veiligheidsplan gemaakt. Zodat de ouders hun conflicten niet over de rug van de kinderen zouden uitvechten. Daarna ben ik verder op zoek gegaan naar dat onderliggende patroon. In de gesprekken zag ik hoe wanhopig en verdrietig iedereen was. Ze geloofden niet meer dat de situatie echt kon veranderen. De beschuldigingen en de stress moest ik als eerste aanpakken. Zo lang deze de boventoon voerden, kwam er van een diepere analyse wat er echt moest veranderen niets terecht. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan, maar met het veiligheidsplan waarin wij hele heldere afspraken maakten lukte dat steeds beter. Ook bij hun kwam de hoop weer terug dat de situatie te veranderen was.’
Het groeien van vertrouwen kost tijd
‘Uit de gesprekken bleek dat wij ons ook zorgen moesten maken over het zusje Linda. Zij was tien jaar oud, ging wel keurig naar school en liet aan de oppervlakte geen problemen zien. Maar ze gaf aan heel veel stress te hebben en de gedachte te hebben om uit het leven te stappen. Ik schrok daarvan en raakte nog meer overtuigd dat we de kinderen uit deze klem moesten halen. Voordat Linda dit met mij kon delen waren we wel maanden verder. Het laten groeien van het vertrouwen en delen wat er werkelijk aan de hand is vraagt nu eenmaal tijd. Angst voor de gevolgen en ook schaamte spelen een rol. Door vasthoudend te zijn en niet te oordelen over de mens achter het destructieve gedrag, laat iedereen gaandeweg meer zien. Moeder erkende dat zij te veel dronk. Vader heeft gedeeld dat hij twee keer behandeld is voor het gebruik van cocaïne. Het erkennen van een verslaving is een hele stap. Het was voor hun een manier om de eigen wanhoop even de baas te kunnen zijn.’
Het erkennen van het patroon
‘Vanuit onmacht was iedereen op zijn eigen manier aan het overleven. Moeder was altijd al heel beschermend naar beide kinderen. ‘Door alles wat er in mijn jeugd is gebeurd, ben ik alleen maar angstiger geworden en de hulpverlening kon ik ook niet vertrouwen. Dat is mij met de paplepel ingegeven’. Vader wist niet hoe dit te doorbreken: ‘Ik ben een man van weinig woorden en weet dat ik een kort lontje heb. Dat slaan is waardeloos, daar ben ik echt niet trots op. Maar ik maak mij al tijden zorgen over Kris en weet niet hoe ik dat bij hem en mijn ex aan het verstand krijg’. En Kris en Linda die zaten hier al jaren middenin. Kris zocht zijn heil bij het gamen. ‘Ik vind het verschrikkelijk, dat constante gedoe tussen mijn ouders. Ik wil niet kiezen, maar ik word gedwongen; alles hangt als een molensteen om míjn nek. Elke ochtend ben ik misselijk als ik naar school moet, ik heb steeds minder vrienden. Het liefste blijf ik thuis bij mijn moeder en ga ik daar gamen. Als ze mij proberen te dwingen om toch naar school te gaan dan ontplof ik soms, dan wil ik ze soms echt doormidden schoppen’.
Tot hulp komen die nodig is
‘Ik heb in deze complexe casus regelmatig met mijn duo-collega, het team en gedragswetenschapper gereflecteerd om het patroon helder te krijgen en wat per fase te doen. Naarmate het vertrouwen tussen het gezin en mij groeide kwam er meer openheid over alles wat er onder het schoolverzuim speelde. Door met elkaar tot een gedeeld patroon te komen, konden we tot de hulp komen die nodig was om dit te doorbreken. Omdat er veel speelde en het op elkaar ingreep moest de hulpverlening afgestemd op alle onderliggende problemen worden ingezet.
Ik kon met moeder het gesprek aangaan dat haar altijd aanwezige angst effect had op Kris en Linda. Met vader kon ik het gesprek aangaan over zijn intenties en effect van de agressie. De kinderen waren zelf net zo angstig geworden als hun moeder. En bij vlagen net zo agressief als hij. Om dit te doorbreken moest iedereen aan zijn eigen deel in het verhaal gaan werken. Om te beginnen met de ouders, bij dat wat de angst bij Kris had veroorzaakt. Anders was het ‘dweilen met de kraan open’, zoals vader op een gegeven moment zelf aangaf’.
Alle vier aan het veranderen
‘Ondertussen zijn we anderhalf jaar verder en hebben we samen met het gezin, het Ouder- en Kindteam, de Volwassenen-GGZ, de Jeugd-GGZ en de school een hulpverleningstraject op maat gemaakt. Moeder is gestart met een behandeling, waarin ze vertelt over het huiselijk geweld wat haar als tiener angstig heeft gemaakt. Ook de rampgedachten die ze soms heeft als Kris alleen naar school gaat worden besproken. Het alcoholgebruik is onderdeel van de behandeling. Die zou namelijk weer terugkomen als je de oorzaak daarvan niet aangaat.’
'Ik zie meer ontspannen en vrolijkere kinderen’.
‘Vader is gestart met een eigen traject waarin hij werkt aan hoe hij met teleurstellingen en frustratie om kan gaan; om zijn ’korte lontje’ een stuk langer te maken. Zijn zwaarmoedigheid en het bestrijden van zijn cocaïnegebruik worden is in dit traject ook meegenomen als te bestrijden “symptoom”.
Kris en Linda zijn tegelijkertijd gestart met hun eigen behandeling. Zij krijgen elk traumabehandeling op maat. Kris geeft hierin alles wat gebeurd is een plek en werkt hard aan het weer zelfverzekerd de straat op te kunnen gaan. Daarnaast wordt er ook met hem gewerkt aan op een andere manier omgaan met zijn emoties. Anders dan zich afsluiten of exploderen. Het weer naar school gaan, is bij de stappen die hij hierin maakt het logische gevolg geworden. Wat mij goed doet, is dat ik meer ontspannen en steeds vrolijkere kinderen zie.’
Nafiye is Ouder- en Kindadviseur bij de Ouder- en Kindteams Amsterdam. Femke gezinsmaatschappelijk werker bij Blijvend Veilig. Beiden hebben een behoorlijke staat van dienst wat betreft werken met gezinnen waar situaties zijn ontstaan die de gezinnen zelf niet meer kunnen oplossen. En sinds een tijdje doen ze dat samen. De één vanuit een laagdrempelige ingang, de ander ingestapt op het moment dat specialistische hulp hard nodig wordt.
Problemen steeds complexer
‘We zien steeds vaker complexe problemen bij het OKT, waar in de ‘oude keten’ doorgaans zou worden opgeschaald naar bijvoorbeeld jeugdbescherming. We willen gezinnen op tijd goed helpen. Geen één gezin zou bij jeugdbescherming uit moeten komen,’ meent Nafiye. Toch loop je soms zo vast dat dit de enige uitweg lijkt. Met de nieuwe aanpak van het Ouder- en Kindteam en Blijvend Veilig is dat echter veel minder vaak nodig. ‘Het nieuwe samenwerken is zoveel mogelijk gericht op het werken aan blijvende veiligheid. We blijven het gezin ondersteunen, ook wanneer de problemen groter worden of opgelost lijken. Blijvend Veilig sluit op verzoek aan bij de bestaande hulpverleniging. We doen het echt samen, dat is voor het gezin het fijnst en we leren er allemaal van’ vertelt Femke.
'We nemen de regie niet over.'
Wat is er nodig?
Ze adviseren de betrokkenen en gaan desgewenst mee naar het gezin. Daar kijken ze: wat is er nodig in dit gezin? Hoe staat het met de veiligheid en wat moet er gebeuren om dit gezin klaar te maken voor een volgende stap? Ze nemen de regie niet over, maar gaan zelf met de gezinnen aan de slag. Soms heel intensief, waarbij de medewerker van Blijvend Veilig wel 3 keer per week bij het gezin thuis komt. Andere keren kijken ze van een afstandje mee en sparren ze met de aanwezige hulpverlener. Deze nieuwe aanpak is ook wel eens zoeken. Femke: ‘Het is best lastig om oude patronen los te laten, ook voor ons. Zo merk ik dat ik gewend ben om snel op macht te gaan zitten als er weerstand is. Ik kijk met bewondering hoe de ouder- en kindadviseurs gezinnen kunnen motiveren tot vrijwillige medewerking. Dan schrijf ik op wat ik hoor en denk: dat ga ik de volgende keer ook zeggen!’
Beleven en ervaren
Op de vraag waar de grootste uitdaging ligt zijn ze het eens: ‘Dat is en blijft altijd om het gezin centraal te blijven stellen’. Nafiye: ‘We moeten het gewoon beleven en ervaren.’ ‘Onze samenwerking vraagt om veel reflectie’ zegt Femke. ‘We stellen ons constant de vraag: wat doet dit gezin het meeste recht? Ik denk dat onze aanpak daar antwoord op geeft. Blijvend Veilig is nu nog een proeftuin. Maar als je het mij vraagt dan hoop ik dat het vanzelfsprekend is dat we op deze manier naast elkaar staan en samenwerken.’
Als Anna in april 2021 bij Blijvend Veilig start, leert ze een Afghaans gezin kennen. ‘Vader en moeder hadden elkaar in het AZC ontmoet en woonden samen in een piepklein appartement. Ze sliepen met hun babydochtertje en zoontje van drie in de enige slaapkamer. Of beter gezegd: ze sliepen niet. ’s Nachts hielden de herbelevingen van de zwaar getraumatiseerde vader het hele gezin wakker.’
Te veel trauma voor therapie
Aanvankelijk denkt Anna op vraag van Andrea* (casusregisseur bij het lokale team) mee achter de schermen. Snel wordt duidelijk dat haar inzet groter moet zijn. Nadat het gezin hiermee instemt, leert Anna het viertal echt kennen. ‘De trauma’s van de man speelden hevig op. Hij was gevangengehouden en gemarteld. De bus nemen om naar therapie te gaan weigerde hij. Hij was in zijn vaderland in een bus onder schot gehouden.’
'Pas als er een rustige basis is, kan je met trauma’s aan de slag'
Eerst een nieuwe woning
Zowel de gemeente, Jeugdbescherming als de crisisbehandelaar van de GGZ zijn betrokken. Hun focus ligt bij de vader: deze man moet in therapie! Begrijpelijk, want hij is extreem verward en dreigt meermaals om zichzelf en het gezin wat aan te doen en de flat te laten ontploffen. Voor Andrea en Anna is het duidelijk dat de woonsituatie voor extra onveiligheid zorgt.
‘De muren van het appartement waren beschimmeld. ’s Nachts zoemden de droogapparaten die de woningbouwvereniging in de flat had geplaatst. Daardoor zat de man iedere nacht midden in de oorlog die hij ontvlucht was. Hoe kon hij in therapie gaan als hij zich thuis zo opgejaagd voelde? Pas als er een rustige basis is, kan je met trauma’s aan de slag.’ – Anna, gezinsmaatschappelijk werker bij Blijvend Veilig
Andrea en Anna halen hun collega’s bij Vluchtelingenwerk over om samen te pleiten voor een urgentie bij de gemeente. Drie maanden later is er zicht op een grotere woning, die het gezin op nieuwjaarsdag kan betrekken.
'De herbelevingen van de man zorgen dat hij niet in het hier en nu staat: het recept voor een gezinsdrama'
Schulden, blinde paniek en pillen
De financiële overgang is pittig: zowel de oude als nieuwe huur moeten betaald worden. Aangezien de man analfabeet is en zijn vrouw een beetje Nederlands kent, doet zij de financiën. ‘Op oudejaarsdag, één dag voor de verhuizing, belde de woningbouwvereniging haar op om te vertellen dat er een openstaande schuld van bijna 2000 euro was. Dat was de trigger, ze werd door blinde paniek overmeesterd. Om haar hoofd rustig te maken, nam ze een overdosis pillen. In het ziekenhuis werd haar maag leeggepompt.’
Geen traumatische interventies
Collega’s bij de politie, GGZ, gemeente en Vluchtelingenwerk pleiten na de ziekenhuisopname voor een uithuisplaatsing om de kinderen fysiek veilig te stellen. Maar Anna en Andrea kennen de traumatische gevolgen van zo’n scheiding en beseffen hoe emotioneel kwetsbaar het hele gezin is. Ze wegen de risico’s af en blijven hun plan verdedigen: de nieuwe woning zal rust en ruimte creëren. ‘We wilden het gezin bij elkaar houden en een betere basis geven. We bleven geloven dat een nieuwe plek voor meer rust zou zorgen, ook letterlijk. Slaap is zo belangrijk.’
Ontruiming dreigt
De financiële problemen blijven groot en de woningbouwvereniging dreigt half januari tot uitruiming van het nieuwe appartement over te gaan. Een traumatisch en gevaarlijk vooruitzicht. Andrea en Anna overwegen de opties. Ze zijn nog steeds de vertrouwde gezichten voor het gezin en Anna heeft ondertussen bij Blijvend Veilig een maatje gekregen om de heftige gebeurtenissen mee te bespreken. Dit maatje blijft bij het gezin buiten beeld.
Vrijwillige bewindvoering is de veiligste optie
Het wordt duidelijk dat de enige oplossing is dat de ouders alle financiën uit handen geven en het gezin onder bewindvoering komt te staan. Dit kan vrijwillig gebeuren of onder dwang. De gesprekken van Vluchtelingenwerk leiden niet tot de gehoopte handtekening van de ouders. De sociaalpsychiatrisch verpleegkundige die ook meedenkt, waarschuwt dat een gedwongen bewindvoering olie op het vuur zou zijn. De herbelevingen van de man zorgen er bovendien voor dat hij niet in het hier en nu staat: het recept voor een gezinsdrama…
‘Een vrijwillige bewindvoering was in onze ogen de enige veilige route. Ook al bleven collega’s bij andere organisaties zeggen dat we dit met dwang voor elkaar moesten krijgen. In een gesprek van anderhalf uur met de ouders hoorden we geen weigering, alleen maar zorgen om hun kinderen. We luisterden en legden alles uit. Ze gingen akkoord.’
'We nemen kleine stapjes, maar er is beweging'
Geen brieven meer op de mat
Financiële stress zorgt niet langer voor dagelijkse triggers. Het gezin slaapt veel beter en langer in de nieuwe woning met twee slaapkamers. Met steun van Anna en Andrea lukt het de ouders nu ook om hun zoontje in de ochtend naar de kinderopvang te brengen. Ook dit zorgt voor regelmaat en structuur en draagt bij aan de rust in het gezin.
‘Dat we nooit mee zijn gegaan in een verdere escalatie, heeft ervoor gezorgd dat dit gezin een – weliswaar fragiel – evenwicht heeft gevonden. Beide ouders gaan in therapie. Ook start de vader met traumabehandeling, we hebben ervoor gezorgd dat hij daar met een taxi heen kan. We nemen kleine stapjes, maar er is beweging. Een lange adem geeft vertrouwen en heeft voor rust gezorgd.’
*Andrea’s echte naam is omwille van privacy gefingeerd.
Gezinsmaatschappelijk werkers Henrieke en Femke begeleiden al een tijd samen een gezin. De ouders zijn inmiddels uit elkaar, maar het jarenlange huiselijke geweld heeft diepe sporen nagelaten. Nog steeds rinkelt af en toe de alarmbel. De vertrouwensrelatie die gaandeweg wordt opgebouwd helpt om de gezinsleden belangrijke stappen te laten zetten naar traumaverwerking en blijvende veiligheid.
Zwanger van vierde kind
Het lokale team schakelde in coronatijd Henrieke en Femke in na een zoveelste politiemelding. Ze maakten kennis met de vader, moeder en drie kinderen in de basisschoolleeftijd. Het stel was toen uit elkaar, of dat was in ieder geval wat de omgeving dacht. Enkele weken later bleek de vrouw zwanger te zijn van hun vierde kind.
Je moet op zoek naar de onderstroom, naar wat echt speelt en gevoeld wordt.
‘Vanaf het begin was onze insteek ‘vertragen’: ingrijpende beslissingen vermijden en kijken naar de context en geschiedenis van het gezin. Dat is complex, maar enkel zo kan je een duurzame relatie opbouwen waarin je samen aan de slag gaat met de diepliggende oorzaken van het huiselijk geweld.’ (Femke)
In gesprek blijven
De eerste weken stonden in het teken van gesprekken met alle gezinsleden. De drie kinderen konden gedetailleerd de gewelddadige momenten die ze hadden meegemaakt navertellen. Eén kind gaf zelfs aan niet meer te willen leven. Henrieke en Femke probeerden het gesprek gaande te houden. De boodschap is van meet af aan helder: medewerking van de ouders is nodig om een uithuisplaatsing te voorkomen.
‘Het gebeurde in het begin vaak dat we afspraken maakten en de ouders zich daar niet aan hielden. Of ze waren niet eerlijk: ze beweerden het ene, maar er gebeurde iets anders. Het is belangrijk om op zulke momenten niet te blijven hangen in het gevoel dat je besodemieterd wordt. Je moet op zoek naar de onderstroom, naar wat echt speelt en gevoeld wordt.’ (Henrieke)
We zoeken telkens weer naar openingen om patronen te doorbreken.
Helderheid bieden
Ook al zijn ze als stel inmiddels uit elkaar en hebben ze beiden een eigen woning, het contact tussen beide ouders kan nog steeds fel zijn. Nog steeds gaan Henrieke en Femke bij onveilige situaties zo snel mogelijk in gesprek. Het morele dilemma dat speelt rond uithuisplaatsing is nog niet volledig uit beeld: ze willen een uithuisplaatsing ten allen tijden vermijden, maar beseffen ook dat de maatregelen vanuit de veiligheid van kinderen soms onvermijdelijk blijkt. Femke en Henrieke delen hun twijfels met elkaar en zoeken telkens weer naar kansen en openingen om patronen te doorbreken. Naar de ouders zijn ze helder.
‘Het blijft een belangrijke balans: positioneren, begrenzen én tegelijkertijd te allen tijde naast het gezin blijven staan. De boodschap is nu dat de ouders niet bij elkaar over de vloer komen en de kinderen buiten aan elkaar overdragen. Deze veiligheidsafspraak is nodig om de veiligheid te waarborgen. Ik sluit niet uit dat we alsnog in de rechtbank belanden, maar heb het vertrouwen dat we dan ook verder kunnen met elkaar.’ (Henrieke)
Vertrouwde gezichten
Henrieke en Femke blijven tot het veilig is. Dat staat haaks op eerdere ervaringen van de gezinsleden, waarin ze steeds doorgestuurd werden van de ene hulpverlener of zorginstantie naar de volgende. Vertrouwde gezichten voor het gezin maken de relatie opener en de lange adem helpt om patronen te ontrafelen en gerichte hulp en expertise in te schakelen. De vader ziet de kinderen minder dan voorheen. Deze afspraak kwam in overleg en organisch tot stand, een rechtbank was hierbij niet nodig.
Geïntegreerd hulpaanbod
De eerste zeven maanden van de begeleiding stond in teken van directe veiligheid in het gezin, wat in de praktijk veelal ‘geen contact tussen de ouders’ betekende. Daarna kwam er ook ruimte voor de diepere oorzaken van de onveiligheid en het geweld. In een GGZ-behandeling krijgen beide ouders inzichten in de intergenerationele patronen van huiselijk geweld, die de relatie met zichzelf, elkaar en anderen beïnvloeden. Ook de kinderen worden begeleid voor diepe trauma’s, die tot gedragsproblemen leiden. De rol van de jeugdhulp die aan huis komt wordt steeds groter. Femke en Henrieke doen steeds wat nodig is, bijvoorbeeld kinderopvang regelen of zelf oppassen, zodat de moeder naar haar individuele behandeling kan gaan.
‘We hebben de moeder meerdere keren naar haar behandeling gebracht en ook op de baby gepast. Lang had ze de overtuiging dat ze een slechte moeder was als ze niet werkte, maar toch haar kindje wegbracht om voor zichzelf te zorgen. Inmiddels snapt ze goed dat ze als moeder ook sterker wordt als ze wel voor zichzelf durft te kiezen.’ (Femke)
Niet veroordelen, maar het gesprek blijven aangaan is essentieel.
Niet oordelen en realistisch blijven
Femke en Henrieke houden bij het inschakelen van geschikte hulp steeds de geschiedenis van het gezin in hun achterhoofd: beide ouders groeiden zelf op met huiselijk geweld. Bovendien zagen Femke en Henrieke naast het geweld in het gezin ook steeds de grote aantrekkingskracht tussen de ouders. Kan je daar als buitenstaander iets van vinden? Niet veroordelen, maar het gesprek blijven aangaan: deze houding leidt tot de vertrouwde samenwerking die er nu is. De moeder meldt het ondertussen meteen als er iets naars voorgevallen is, ze geeft beter haar grenzen aan en doorbreekt daarmee hardnekkige patronen.
‘We hebben de meeste invloed als we goed samenwerken. We realiseren ons ook dat we niet alles kunnen oplossen. Kijken naar wat haalbaar is en van daaruit alles doen wat we kunnen: een pittige maar waardevolle opdracht.’ (Femke)